Meer dan 200 jaar vrijmetselarij in Kortrijk
Dit korte historische overzicht is grotendeels gebaseerd op het boek “De Heeren Broederkens van den Moortelbak – 250 jaar vrijmetselarij in West-Vlaanderen”.
De vrijmetselarij in Kortrijk begint in 1803 met de oprichting van een loge onder de naam van “L’Amitié”, die onder het Franse bewind ingeschreven werd op het tableau van de Grand Orient de France. Er bestaat een spoor van een tweede loge, «La Réunion Désirée» die in 1809 ook heel kortstondig in Kortrijk actief zou geweest zijn. “L’Amitié” is blijven functioneren tot in de eerste jaren na de onafhankelijkheid van België.
Het conflict tussen de Orangisten en Belgicisten veroorzaakt veel tweedracht die talrijke loges fataal wordt. Dit is ook het geval voor de Kortrijkse werkplaats. “L’Amitié” wordt in 1833 nog vermeld als één van de stichtende loges van het Grootoosten van België, maar daarna sterft ze een stille dood.
Het zal nog vele jaren duren vooraleer er in Kortrijk een nieuwe loge wordt opgericht. De vrijmetselaars moeten zich in dit deel van de provincie aansluiten bij enkele veraf gelegen werkplaatsen, maar zij blijven zich in Kortrijk verenigen in een Cercle Philanthropique, in de volksmond gekend als “De Beeren”.
Wederopstanding: een nieuwe loge in Kortrijk
In 1903, precies honderd jaar na de stichting van “L’Amitié” wordt in Kortrijk een ‹broederkring› opgericht, die in 1906 overgaat tot de oprichting van een nieuwe loge onder dezelfde naam “L’Amitié”. In 1907 neemt ze haar intrek in de lokalen aan de Houtmarkt waar ze nog steeds gevestigd is. Van de 43 stichtende leden woont iets meer dan de helft in Kortrijk. De andere broeders komen uit de wijde omgeving. Dit brede regionale recruteringsgebied (Zuid West-Vlaanderen en een stukje van Henegouwen) kenmerkt nog altijd de Kortrijkse vrijmetselarij.
In het begin van de 20ste eeuw is het antiklerikalisme van de West-Vlaamse vrijmetselarij bijzonder scherp. Kortrijk is “une vallée d’obscurantisme et de réaction”, zo luidt het tijdens de installatiezitting van “L’Amitié” in mei 1907. Verschillende broeders van de loge zijn in de provincie actief betrokken bij de oprichting van vrije vrijzinnige scholen en bij de uitbouw van een Kortrijks vrijdenkersgenootschap, de ‘Cercle de Libre Pensée’.
Van de Eerste tot de Tweede Wereldoorlog
Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog moet “L’Amitié” de deuren sluiten. Pas in februari 1919 kan ze opnieuw actief worden, evenwel zonder de eerste voorzittende meester, Charles De Beer die op 12 juli 1918 als bataljonsarts aan het front is gesneuveld.
Ondanks beschadiging door een bom heeft het logegebouw aan de Houtmarkt de oorlog vrij goed doorstaan. In 1920 wordt de oorspronkelijke gevel omgebouwd tot de huidige majestueuze en beschermde gevel, met in het fronton een verguld beeld en het Latijnse devies ‘Amicitia Fortior’ eigen aan de Loge “L’Amitié” (Sterker door Vriendschap).
Na de Eerste Wereldoorlog verbreedt de loge haar maatschappelijke horizon. In 1927 wordt Joseph Vandevelde het eerste socialistische lid van “L’Amitié”. Deze schrijnwerker en toenmalige burgemeester van Moeskroen is ook parlementslid voor het kiesarrondissement Kortrijk. De voertaal in “L’Amitié” blijft Frans, tot de werkplaats op het einde van de jaren ’60 opteert voor tweetaligheid. Moeskroen en Komen-Waasten liggen immers in haar recruteringsgebied. De werkplaats is nog steeds tweetalig.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog verbiedt de Duitse bezetter elke maçonnieke activiteit. Alle goederen van de loge worden verbeurd verklaard. De rijke archieven van “L’Amitié” kunnen veilig geborgen worden, maar de nazi’s stellen de deuren van de lokalen voor het publiek open om uiting te geven aan hun anti-maçonnieke gevoelens. Tijdens de bezetting verdwijnen een achttal broeders van “L’Amitié” achter de tralies en twee van hen zullen sneuvelen of in een kamp omkomen. Ondanks de plunderingen én het geallieerde bombardement op Kortrijk overleeft het logegebouw zonder al te veel schade ook de tweede wereldoorlog. De eerste naoorlogse zitting vindt plaats op 18 oktober 1944.
Van splitsing tot eenheid in verscheidenheid
Na de Tweede Wereldoorlog zal de ‘regulariteitskwestie’ de werking van de Belgische loges minstens twee decennia lang overschaduwen. Het is de vraag om aan te sluiten bij de An-gelsaksische loges die zich strikt houden aan het geloof in een persoonlijke God, die ze de Opperbouwmeester van het Heelal noemen. In hun zittingen gebruiken ze ook de bijbel. De a-dogmatische continentale vrijmetselaren kunnen zich daar niet mee verzoenen omdat vrijdenkers en atheïsten op die manier de facto uitgesloten worden. Deze kwestie leidt uiteindelijk tot een breuk in het Grootoosten. Eind 1959 wordt de Grootloge van België opgericht. In de Grootloge werkt men uitdrukkelijk onder het symbool van de Opperbouwmeester van het heelal.
“L’Amitié” telt in 1960 een tachtigtal leden op het moment dat ongeveer een vijfde onder hen de werkplaats en het Grootoosten van België verlaten om de loge “Concorde et Tolérance”, op te richten. Dit is een nieuwe loge die zich bij de Grootloge van België aansluit en een pand betrekt in de Burgemeester Pyckestraat in Kortrijk.
De eerste vrouwelijke Kortrijkse vrijmetselaar was Colette Maas, de directrice van de Ecole Laïque pour Jeunes Filles, die in 1911 in Rijsel werd ingewijd.
Alle Kortrijkse loges waren mannenloges tot in 1978 de gemengde Nederlandstalige werkplaats “Klimop” van de Internationale Gemengde Vrijmetselaarsorde Le Droit Humain wordt opgericht. Die vindt onderdak in de lokalen van de Houtmarkt. Vóór de oprichting van “Klimop” moesten de Kortrijkse zusters werkplaatsen in Rijsel, Brussel, Gent of Brugge opzoeken.
In 1979 wordt de Reguliere Grootloge van België opgericht. “Concorde et Tolérance” blijft de Grootloge trouw, maar een aantal broeders splits zich in 1980 af om “Acacia” op te richten en zich bij de regulieren aan te sluiten.
Maar daar eindigt de geschiedenis van de vrijmetselarij in Kortrijk niet.
In 1997 zwermt een deel van de broeders van “Concorde et Tolérance” uit om een nieuwe werkplaats van de Grootloge op te richten. Deze loge “Ontmoeting” zal na enige omzwervingen in 2017 ook onderdak vinden in de gebouwen van “L’Amitié”.
Na de wijzigingen van de Statuten van het Grootoosten van België in 2020, die toelaten dat haar loges voortaan ook vrouwelijke leden mogen tellen, heeft de loge “L’Amitié” in 2022 besloten om verder te arbeiden als gemengde Loge.
